Mijn naam is Elif Erken en mijn onderzoek gaat over mensenrechten. Er zijn heel veel verschillende mensenrechten, bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting, het recht op onderwijs en gelijke behandeling. Mensenrechten gelden voor iedereen en omdat ze zo belangrijk zijn, zijn er ook op internationaal niveau, dat wil zeggen, tussen verschillende landen, afspraken gemaakt over hoe we ervoor kunnen zorgen dat deze rechten niet alleen op papier bestaan, maar dat ze ook deel uit maken van ons dagelijks leven. Daarom is onder meer het Europees Hof voor de Rechten van de Mens opgericht. Als je in Europa woont en denkt dat jouw mensenrechten zijn geschonden kun je als laatste redmiddel bij dat Hof een klacht hier indienen. Europese rechters beoordelen jouw klacht en beslissen of jouw mensenrechten zijn geschonden. Mijn onderzoek gaat over dit Hof: hoe werkt dit Hof? Hoe gaat het nou, als je bij dit Hof een klacht wilt indienen? En wat als het Hof bepaalt dat jouw mensenrechten zijn geschonden, wat gebeurt er dan?

Ik ben Bald de Vries en doe rechtsfilosofisch onderzoek naar vragen over rechtvaardigheid. Ik vind het interessant na te denken over hoe wij naar rechtvaardigheid kijken en hoe wij rechtvaardig kunnen handelen. Dit geldt ook voor onze overheid die elke dag beslissingen neemt en wetten maakt, maar ook voor ons als burgers: mogen we bijvoorbeeld alles zeggen wat we denken? Wat zijn de grenzen van de vrijheid van meningsuiting? En ook in deze tijden van de coronacrisis: hoe houden we vast aan onze waarden en vrijheden? Mag de overheid onze vrijheid zomaar beperken; wat zijn de grenzen daaraan?

Ik ben Claire Loven en ik doe onderzoek naar mensenrechten. Ik houd mij
vooral bezig met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). In het EVRM zijn verschillende mensenrechten vastgelegd, zoals het recht op leven, het recht op vrijheid van meningsuiting en het recht op vrijheid van godsdienst.

Mijn promotieonderzoek gaat over de procedure bij het EHRM. Ook houd ik mij bezig met de bescherming van mensenrechten in relaties tussen individuen, in het bijzonder maatregelen die de overheid moet nemen om mensen te beschermen tegen andere individuen of bedrijven. Denk bijvoorbeeld aan een bedrijf dat in een sollicitatieprocedure discrimineert, Facebook dat de privacy van haar gebruikers onvoldoende beschermt, Milieudefensie die stelt dat Shell inbreuk maakt op het recht op leven van burgers door een grote bijdrage te leveren aan klimaatverandering of situaties van huiselijk geweld.

Veel mensen denken dat het recht vooral om regeltjes draait, maar in de praktijk speelt er veel meer. Neem bijvoorbeeld een recente zaak over het terughalen van kinderen van IS-strijders uit kampen in Irak en Syrië. Daarbij spelen regels een rol, maar gaat het ook om moraal en verstandig beleid. En zo is het ook in moeilijke kwesties over milieu en klimaat, de uitbraak van het coronavirus en nog veel meer: steeds speelt de vraag hoe juridische regels zich verhouden tot maatschappelijke belangen en opvattingen van rechtvaardigheid. Daarom gaat het in het recht niet alleen om regeltjes, maar ook om de context waarop het recht als regelsysteem betrekking heeft. In mijn onderwijs en onderzoek komt een dergelijke contextuele benadering van het recht steeds terug.

Ik ben Manon en ik houd mij bezig met de Grondwet en het recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht is heel ouderwets geformuleerd. Het beschermt de vrijheid van ‘drukpers’. Onduidelijk is wat dit recht toestaat als het gaat om nepnieuws of haatzaaiende uitingen op internet. Kunnen sociale media platformen worden gedwongen om dit soort uitingen op internet te beperken? Ook buiten de digitale sfeer bestaan onduidelijkheden, zoals: kunnen gemeenten omstreden reclames die vreemdgaan promoten (Second Love) verbieden? En: mag een haatprediker die naar Nederland komt om homoseksuelen te beledigen de toegang tot Nederland worden ontzegd?

Op deze en andere prangende maatschappelijke vragen geeft de Grondwet geen antwoord. De onduidelijkheid die hiervan het gevolg is, biedt kansen voor de overheid om het recht op vrijheid van meningsuiting op illegale wijze te beperken. Dat is kwalijk, omdat Nederlanders de vrijheid van meningsuiting heel belangrijk vinden. Een goede en duidelijke bescherming van deze vrijheid in de belangrijkste wet van ons land, de Grondwet, is dan ook essentieel. Dat geldt ook voor andere grondrechten, zoals het recht op geheime communicatie (de overheid mag niet zomaar meekijken met je whatsappberichtjes) en het recht op een eerlijk proces. In mijn onderzoek kijk ik hoe we de grondrechten kunnen vernieuwen.

Technologieën als Artificiële Intelligentie (AI), Big Data en algoritmes hebben een enorme invloed op ons dagelijks leven. Dat heeft veel positieve effecten, maar ook nadelige gevolgen. Door digitalisering kunnen mensenrechten in de knel komen. Zo kan de inzet van algoritmes door Facebook onze vrijheid van meningsuiting inperken, bijvoorbeeld omdat bepaalde berichten automatisch verwijderd worden. Ook kan het gebruik van AI door banken, verzekeraars en werkgevers discriminatie tot gevolg hebben. In mijn onderzoek probeer ik de effecten van nieuwe technologieën op mensenrechten in kaart te brengen en oplossingen te bedenken voor problemen die zich hierbij voordoen.

Ook houd ik mij bezig met de rol van de rechter in de democratische rechtsstaat. Nederlandse rechters vellen steeds vaker vonnissen over politiek gevoelige onderwerpen. Denk aan klimaatverandering of het terughalen van de kinderen van IS-moeders. Dat roept belangrijke vragen op. Hoe past dit bijvoorbeeld in ons systeem van machtenscheiding? In mijn onderzoek richt ik mij op de vraag hoe we de rechter handvatten kunnen bieden om tot een goed oordeel te komen in dit type zaken.

Mijn naam is Melanie. Ik denk graag na over de rol van de rechter in onze samenleving en vooral in onze democratische rechtsstaat. In een democratische rechtsstaat beschermt de rechter mensen in de samenleving tegen beslissingen van de overheid. Die beslissingen kunnen namelijk een enorme impact hebben op het dagelijks leven van mensen. Denk bijvoorbeeld aan de maatregelen die de overheid neemt in de strijd tegen het coronavirus. Soms zijn mensen het oneens met overheidsbeslissingen. Dan kunnen zij naar de rechter stappen.

Soms brengt dit de rechter in een lastig parket. Om mensen tegen de overheid te beschermen moet hij kritisch beoordelen of een besluit van de overheid wel of niet deugt. De rechter mag de besluiten van overheid ook weer niet te streng bekijken. Door het uitgangspunt van machtenscheiding mag hij zich namelijk niet te veel bemoeien met wat de overheid allemaal beslist. De rechter zal dus steeds een evenwicht moeten vinden, zodat hij aan de ene kant de burgers van Nederland beschermt en aan de andere kant de machtenscheiding respecteert. In mijn onderzoek denk ik na over hoe de rechter dit evenwicht zou kunnen vinden.

Er wordt op internet van alles gedeeld. Helaas gaat het dan niet alleen om schattige kattenvideo’s en mooie voetbaldoelpunten, maar ook om berichten, foto’s en video’s waar mensen schade door leiden. Je kunt dan denken aan een naaktfoto die de privacy van een ander schendt of een video die beschermd wordt door het auteursrecht (copyright). In mijn werk houd ik me bezig met online platformen zoals Facebook, Twitter en Snapchat. Ik onderzoek wat platformen kunnen én moeten doen om bepaalde posts van hun platformen te verwijderen. Veel platformen gebruiken daarvoor slimme technologieën (algoritmen) die posts automatisch kunnen checken. Die technologieën werken niet altijd perfect en kunnen ook fouten maken. Een belangrijk deel van mijn onderzoek gaat daarom ook over hoe die technologieën werken en of het gebruik van die technologieën niet te ver gaat.

Pensioen is wellicht niet het eerste dat in je opkomt als je aan het thema ‘democratische rechtstaat’ denkt. Toch is er een duidelijke link. Wist jij bijvoorbeeld dat de oudedagsvoorziening in Nederland voortkomt uit artikel 20 van de Grondwet? Het is een zogenaamd ‘sociaal grondrecht’ op grond waarvan de overheid zorgt dat ouderen in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Misschien heb je hier wel eens over gehoord in het nieuws. Bijvoorbeeld dat ouderen niet genoeg pensioen krijgen om de rekeningen te betalen. Daarom hebben we in Nederland naast het stukje pensioen via de overheid, ook aanvullend pensioen. Dat bouw je op je op via jouw werkgever. Jouw werkgever doet dit niet zelf, maar besteedt dit uit aan een pensioenfonds of verzekeraar. Dat heet dan een "pensioenregeling". Heb jij een bijbaan? Kijk dan eens op jouw loonstrookje... Wie weet bouw jij ook al aanvullend pensioen op! Ik weet zeker dat je over aanvullend pensioen wel eens iets gehoord hebt. Die nieuwsberichten over het nieuwe pensioensysteem? Dat jongeren (jullie!) de rekening gaan betalen voor de ouderen? Dàt gaat over het aanvullend pensioen! Hiernaast kan je ook nog zelf voor pensioen sparen. Ik kan hier nog lang over doorgaan, want pensioen is "mijn ding". En dan met name het aanvullende pensioen en pensioensparen. In mijn rol als onderzoeker speur ik naar beginselen en systemen uit het consumentenrecht om deze vervolgens toe te passen op al die pensioenregelingen. Wat kan er beter? Welke problemen moeten we oplossen? Wist jij bijvoorbeeld dat jij straks zelf nog meer verantwoordelijk wordt voor het aanvullend pensioen? En wist jij dat zolang jij werkt en dus pensioen opbouwt via jouw werkgever, weinig tot niets te zeggen hebt over datzelfde pensioen waar je uiteindelijk wel zelf verantwoordelijk bent? Benieuwd hoe dit zit? Geef maar een gil, dan gaan we samen speuren.

Oorlog is geen spelletje, maar er zijn wel regels. Deze regels kunnen heel breed zijn: zo mogen oorlogvoerende landen niet zomaar iedereen aanvallen, maar moeten ze onderscheid maken tussen soldaten en burgers. Soms zijn ze heel specifiek: bepaalde wapens zijn verboden, en er zijn gedetailleerde regels over hoe je met gevangenen om moet gaan. Deze regels werken omdat landen zich realiseren dat de gevolgen van oorlog beperkt kunnen worden, als beide partijen de oorlogshandelingen beperken tot wat militair noodzakelijk is en elkaar met een beetje menselijkheid behandelen. Ze staan niettemin onder druk. Oorlogen worden steeds minder tussen landen gevoerd, maar vaker tussen regeringen en gewapende groepen, of tussen gewapende groepen onderling – denk aan de oorlog in Syrië. Sommige regeringen of gewapende groepen hebben bovendien weinig interesse in het menselijk behandelen van de tegenstander, en verwachten dat evenmin terug – denk aan IS. Tot slot worden er constant nieuwe wapens ontwikkeld die het karakter van oorlog veranderen – denk aan zelfstandige drones en cyberaanvallen.

Hoe zorgen we dat we de regels van het oorlogsrecht zo actueel houden dat de onderliggende waarden – menselijkheid en beperking van de gevolgen van oorlog – overeind blijven? Wie kan er meepraten over het opstellen en aanpassen van die regels? En hoe houden we diegenen verantwoordelijk die de regels schenden en die waarden ondermijnen? Daar gaat mijn onderzoek over